به گزارش خبرنگار فرهنگی خربگزاری تسنیم، ماه رمضان به عنوان ماه نزول قرآن و فرصتی برای خودسازی و تقرب به خداوند، جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ اسلامی دارد. برای درک این منظور، با استفاده از آیات قرآن و احادیث معتبر از پیامبر اکرم (ص) و اهل‌بیت (ع)، اهمیت این ماه، فلسفه روزه، آثار فردی و اجتماعی آن و راه‌های بهره‌برداری معنوی از این فرصت الهی بررسی می‌شود.

ماه رمضان در قرآن کریم به عنوان «ماه نزول قرآن» معرفی شده است. چنانکه خدای متعال در آیه ۱۳۵ سوره مبارکه بقره می‌فرماید: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَىٰ وَالْفُرْقَانِ؛ ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده برای هدایت بشر و برای راهنمایی و امتیاز حق از باطل.»

این ماه، فرصتی است برای خودسازی و تهذیب نفس، که در احادیث نبوی و روایات اهل بیت (ع) نیز به اهمیت آن تأکید شده است.

فلسفه روزه در قرآن و روایات

روزه به عنوان عبادتی که زمینه‌ساز تقوا است، در آیه ۱۸۳ سوره بقره آمده است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ؛ ای اهل ایمان! روزه بر شما مقرّر و لازم شده، همان گونه که بر پیشینیان شما مقرّر و لازم شد، تا پرهیزکار شوید.»

طبق این آیه، روزه نه تنها برای امت اسلام، بلکه برای امت‌های گذشته هم تشریع شده است و فلسفه آن دستیابی به تقوا معرفی شده است.

آثار معنوی روزه‌داری

یکی از مهمترین آثار معنوی و ابدی روزه گرفتن، تقرب به خداوند معرفی شده است. آن طور که پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «الصَّوْمُ جُنَّهٌ مِنَ النَّارِ؛ روزه سپری در برابر آتش جهنم است.»

همچنین پاکی روح و صفای باطن اثر مهم دیگر در  روزه‌داری است. آن گونه که امام علی (ع) فرمودند: «الصِّیَامُ اجْتِنَابُ الْمَحَارِمِ کَمَا یَمْتَنِعُ الرَّجُلُ مِنَ الطَّعَامِ وَالشَّرَابِ؛ روزه یعنی دوری از محرمات، همان‌گونه که از غذا و نوشیدنی پرهیز می‌شود.» (نهج البلاغه، حکمت ۲۲۴)

از سوی دیگر، تقویت تقوا و خودکنترلی در نتیجه روزه گرفتن به دست می‌آید و قرآن کریم هدف اصلی روزه را تقوا معرفی کرده است: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» (سوره بقره؛ آیه ۱۸۳) روزه‌دار با کنترل گرسنگی، تشنگی و امیال نفسانی، نیروی مهار نفس را در خود تقویت می‌کند. امام علی (ع) فرمودند: «الصِّیَامُ اجْتِنَابُ الْمَحَارِمِ کَمَا یَمْتَنِعُ الرَّجُلُ مِنَ الطَّعَامِ وَالشَّرَابِ.» (نهج‌البلاغه، حکمت ۲۲۴) به این معنا که روزه تنها پرهیز از خوردن و آشامیدن نیست، بلکه اجتناب از محرمات و کنترل هواهای نفسانی نیز بخشی از آن است.

در عین حال روزه، انسان را در برابر مشکلات و سختی‌ها مقاوم‌تر می‌کند. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «الصَّبْرُ نِصْفُ الْإِیمَانِ وَالصَّوْمُ نِصْفُ الصَّبْرِ.» (کافی، ج۲، ص۹۱) یعنی روزه نیمی از صبر است و صبر نیمی از ایمان را تشکیل می‌دهد.

رهایی از سلطه شهوت و هوای نفس هم اثر دیگر در روزه گرفتن کامل است. روزه‌داری به انسان می‌آموزد که بر شهوات و امیال خود تسلط داشته باشد. پیامبر اکرم (ص) به جوانان توصیه فرمودند: «یَا مَعْشَرَ الشَّبَابِ مَنْ اسْتَطَاعَ مِنْکُمُ الْبَاءَهَ فَلْیَتَزَوَّجْ، فَإِنَّهُ أَغَضُّ لِلْبَصَرِ وَأَحْصَنُ لِلْفَرْجِ، وَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَعَلَیْهِ بِالصَّوْمِ، فَإِنَّهُ لَهُ وِجَاءٌ.» (روضه الواعظین، ج ۲، ص ۲۵۸) یعنی اگر کسی توانایی ازدواج ندارد، با روزه گرفتن می‌تواند امیال خود را کنترل کند.

رشد حس شکرگزاری هم در نتیجه روزه گرفتن به دست می‌آید. روزه‌دار با تجربه گرسنگی و تشنگی، قدر نعمت‌های الهی را بیشتر درک می‌کند. امام صادق (ع) فرمودند: «إِنَّمَا فُرِضَ الصِّیَامُ لِیَسْتَوِیَ بِهِ الْغَنِیُّ وَ الْفَقِیرُ.» (من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۴۳) یعنی روزه برای آن واجب شد که ثروتمندان و فقرا درک یکسانی از گرسنگی پیدا کنند و نعمت‌های الهی را بهتر بشناسند.

آثار اخلاقی و اجتماعی روزه‌داری

تقویت همدلی و کمک به فقرا یکی از مهمترین آثار روزه گرفتن در ماه رمضان به حساب می‌آید. روزه سبب می‌شود که افراد ثروتمند، درد گرسنگان را حس کنند و انگیزه‌ای قوی برای کمک به مستضعفان داشته باشند. این همدلی اجتماعی به کاهش فقر و نابرابری‌ها کمک می‌کند. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «مَنْ فَطَّرَ صَائِمًا کَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِهِ» یعنی کسی که روزه‌داری را افطار دهد، پاداشی مانند او خواهد داشت.

همچنین افزایش وحدت و انسجام اجتماعی اثر اجتماعی روزه گرفتن مردم است. در ماه رمضان، مسلمانان سراسر جهان به‌صورت همزمان روزه می‌گیرند و این عمل جمعی، موجب افزایش همبستگی اجتماعی می‌شود. نماز جماعت، سفره‌های افطار و مراسم شب‌های قدر، نمونه‌هایی از این همبستگی هستند. امام باقر (ع) فرمودند: «إِنَّمَا جُعِلَ الإِفْطَارُ عَلَى الطَّعَامِ لِیَشْتَرِکَ الْفَقِیرُ وَ الْغَنِیُّ.» (الکافی، ج۴، ص۱۶۸) یعنی افطار بر غذا مقرر شد تا فقیر و غنی در یک سفره کنار هم باشند.

کاهش جرائم و انحرافات اخلاقی یکی از آثار مهم روزه گرفتن و آغاز ماه رمضان است که بارها در جامعه آن را تجربه کرده‌ایم. با افزایش معنویت و کنترل نفس در ماه رمضان، آمار جرایم کم می‌شود. بسیاری از کشورها گزارش داده‌اند که در این ماه، میزان خشونت، سرقت و سایر انحرافات اجتماعی کاهش می‌یابد، زیرا روزه‌داران در این ماه بیشتر به رفتارهای اخلاقی و دینی پایبند می‌شوند.

افزایش صلح و آرامش در جامعه ره‌آورد دیگر در این ماه مبارک است. روزه حس بردباری و آرامش را در انسان تقویت می‌کند. امام صادق (ع) فرمودند: «الصِّیَامُ یُذْهِبُ بِوَحَرِ الصَّدْرِ.» (الکافی، ج۴، ص۶۴) یعنی روزه کینه‌ها و ناآرامی‌های درونی را از بین می‌برد.

درواقع روزه موجب ترویج سبک زندگی سالم شده و منجر به کاهش مصرف‌گرایی و اصلاح الگوی تغذیه می‌شود. تحقیقات علمی نیز نشان داده‌اند که روزه‌داری باعث کاهش بیماری‌های مرتبط با چاقی، دیابت و مشکلات قلبی می‌شود.

وظایف مؤمن در ماه رمضان

تلاوت و تدبر در قرآن در ماه رمضان، دارای چنان برکات و آثار عظیمی است که پیامبر اکرم (ص) در این باره فرمودند: «مَنْ قَرَأَ فِی رَمَضَانَ آیَهً مِنَ القُرْآنِ کَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ خَتَمَ القُرْآنَ فِی غَیْرِهِ مِنَ الشُّهُورِ؛ هر کس ماه رمضان یک آیه از کتاب خدا را قرائت کند مثل این است که در ماه‌هاى دیگر، تمام قرآن را بخواند.» (بحارالانوار، ج۹۳، ص۳۴۵)

عمل مهم دیگر برای همه روزها و شب‌های ماه رمضان توصیه شده، استغفار و طلب مغفرت از خداوند است. امام سجاد (ع) در دعای وداع ماه رمضان فرمودند: «السَّلامُ عَلَیکَ یَا شَهْرَ اللهِ الأَکْبَرَ وَ یَا عِیدَ أَوْلِیَائِهِ» (صحیفه سجادیه، دعای ۴۵)

به این ترتیب، ماه رمضان، فرصتی الهی برای خودسازی و رشد معنوی است. روزه، وسیله‌ای برای تقویت تقوا، همدلی با مستضعفان، و تقرب به خداوند است. شب‌های قدر، لحظاتی سرنوشت‌ساز برای تعیین مقدرات انسان است. به همین دلیل مؤمنان باید از این ماه با تلاوت قرآن، دعا، استغفار و اعمال نیک، نهایت بهره را ببرند.

انتهای پیام/