روز چهارم از چهلمین جشنواره موسیقی فجر، تالار وحدت در ساعت ۱۸:۳۰ میزبان ارکستر سمفونیک تهران به رهبری نصیر حیدریان بود. این کنسرت به اجرای سمفونی شماره ۵ اثر پیوتر ایلیچ چایکوفسکی، آهنگساز برجسته روس، اختصاص داشت.
سمفونی شماره ۵ چایکوفسکی برای ارکستری بزرگ و متنوع نوشته شده است که شامل گروه‌های مختلف سازهای بادی، زهی و کوبه‌ای می‌شود:
-سازهای بادی چوبی: ۳ فلوت ( پیکولو نیز می‌نوازد)، ۲ ابوا، ۲ کلارینت ، ۲ فاگوت
-سازهای بادی برنجی: ۴ هورن (در فا)، ۲ ترومپت ، ۳ ترومبون، توبا
-سازهای کوبه‌ای: ۳ کاسه تیمپانی
-سازهای زهی: ویولن اول، ویولن دوم، ویولا، ویولنسل، کنترباس
موومان‌ها و مدت زمان اجرا
این سمفونی از چهار موومان
۱. Andante—Allegro con anima (می مینور، ۵۴۲ میزان)
۲.Andante cantabile con alcuna licenza (ر ماژور، ۱۸۰ میزان)
۳.Valse. Allegro moderato (لا ماژور، ۲۶۶ میزان)
۴. Finale. Andante maestoso–Allegro vivace (می ماژور، ۵۶۵ میزان) تشکیل شده و مدت زمان اجرای کامل این اثر حدود ۴۵ تا ۵۰ دقیقه است.
چایکوفسکی ایده سمفونی شماره ۵ را در اوایل سال ۱۸۸۸ مطرح کرد و در طول تابستان همان سال، با وجود مشکلات سلامتی و سفرهای متعدد، روی آن کار کرد. در ابتدا دچار تردید و کمبود الهام بود، اما به‌تدریج پیشرفت کرد و تا ماه ژوئن پیش‌نویس اولیه را به پایان رساند. سپس به سازبندی اثر پرداخت و در ماه‌های بعد، کار را تکمیل کرد.
چایکوفسکی در همان زمان روی اوورتور هملت نیز کار می‌کرد. با اینکه نگران توانایی‌های آهنگسازی خود بود، در نهایت توانست این دو اثر را به پایان برساند، که هر دو از آثار مهم دوره پایانی فعالیت او به‌شمار می‌روند.
در رابطه با این اجرا از همان ابتدای کنسرت، ارکستر سمفونیک تهران با اعتمادبه‌نفس و آمادگی قابل‌قبولی کار خود را آغاز کرد. کوک و هماهنگی کلی میان بخش‌های مختلف قابل‌قبول بود، اما در بخش‌های ابتدایی، سازهای بادی برنجی گاهی کدر و نه‌چندان شفاف صدا می‌دادند. همچنین، در برخی لحظات، ناهماهنگی‌های ریتمیک محسوسی بین گروه‌های بادی و زهی مشاهده می‌شد که در بخش‌هایی، تأثیری بر انسجام کلی اجرا گذاشت.
بااین‌حال، به‌تدریج و به‌ویژه از نیمه‌های کنسرت به بعد، اجرا یکپارچگی بیشتری پیدا کرد. سازبندی ارکستر، خصوصاً در دیالوگ میان سازهای زهی و بادی، هماهنگ‌تر شد و نوازندگان با تمرکز و اطمینان بیشتری به اجرای خود ادامه دادند. در این مرحله، جمله‌بندی‌ها شکل منسجم‌تری یافت و رنگ صوتی ارکستر نیز تعادل بهتری پیدا کرد، به‌طوری‌که موسیقی از نظر بیان و دینامیک، تأثیرگذاری بیشتری داشت.
با این حال، سازهای زهی در طول کنسرت می‌توانستند تمیزتر و شفاف‌تر اجرا شوند، به‌ویژه در بخش‌هایی که نیاز به دقت بیشتر در توازن و وضوح صدای سازها بود.
سمفونی شماره ۵ چایکوفسکی به‌ویژه به ملودی جذاب هورن معروف است، که نقش مهمی در انتقال احساسات اثر دارد. نوازندگی این بخش توسط فرشاد شیخی انجام شد، اما اجرای هورن در این کنسرت با چالش‌هایی روبرو بود. صداهای کدر و مشکلات ریتمیک به‌ویژه در ابتدای اجرای این بخش قابل‌توجه بود. به طور کلی، اجرای هورن در این کنسرت را می‌توان متوسط ارزیابی کرد.
ارکستر سمفونیک تهران در این کنسرت توانست اجرای جذاب و هماهنگ‌تری نسبت به اجراهای پیشین خود ارائه دهد. هرچند که در برخی بخش‌ها جا داشت ارکستر جفت‌تر و تمیزتر صدا دهد، اما در کل، اجرای این کنسرت را می‌توان درخشان‌تر از اجراهای قبلی ارکستر سمفونیک تهران به‌شمار آورد. به‌ویژه با توجه به افت مشهود در اجراهای پاییز امسال، این اجرا نشان‌دهنده پیشرفت قابل‌توجهی بود.
نکته جالب توجه این است که ارکستر با رهبران مهمان قبلی تعداد جلسات تمرینی کمتری نسبت به رهبری نصیر حیدریان برای آماده‌سازی قطعه داشت. با وجود این، آمادگی ارکستر و هماهنگی آن به وضوح نشان می‌دهد که تأثیر رهبری بر اجرای ارکستر کاملاً مشهود است. ارکستر همان نوازندگان را داشت، اما تنها چیزی که تغییر کرده بود، رهبری بود که به‌طور مؤثر کشتی ارکستر سمفونیک تهران را هدایت کرد و این موضوع را می‌توان به وضوح در تغییر کیفیت صدا و انسجام بیشتر ارکستر مشاهده کرد.
نصیر حیدریان در این اجرا رهبری بااعتمادبه‌نفس و مسلط از خود نشان داد. او دقیقا می‌دانست چه می‌خواهد و توانست اشارات و هدایت‌های واضحی به ارکستر ارائه دهد. مشخص بود که در جلسات تمرینی، صدای خوبی از ارکستر گرفته است و علیرغم محدودیت زمانی و تعداد کم جلسات تمرین، موفق شد اجرایی منسجم و هماهنگ ارائه دهد. این امر نشان‌دهنده شناخت عمیق او از اثر و توانایی‌اش در مدیریت ارکستر در مدت زمان کوتاه بود.
در پایان کنسرت، نصیر حیدریان رو به تماشاگران کرد و اعلام کرد که ارکستر در آخر اثری کوتاه از حسن ریاحی اجرا خواهد کرد، که بخشی از یک اثر بزرگ‌تر است و او امیدوار است که در آینده کل این اثر به اجرا درآید. پس از اجرای این قطعه، حسن ریاحی که در سالن حضور داشت، مورد تشویق تماشاگران قرار گرفت، در حالی که حیدریان نیز از حضار خواست او را تشویق کنند. این لحظه، پایانی گرم و صمیمی برای کنسرت رقم زد.
در مجموع، ارکستر سمفونیک تهران در این کنسرت اجرای بهتری نسبت به گذشته ارائه داد و نشان داد که می‌تواند در مسیر پیشرفت قرار گیرد. بااین‌حال، نباید فراموش کرد که نقدها به نبود رهبری دائم و مدیر هنری همچنان پابرجاست.
اگر سیاست رهبران مهمان همچنان ادامه پیدا کند، به دلیل نبود یک برنامه‌ریزی مدون و آینده‌نگری مشخص، این ارکستر همچنان مانند کشتی‌ای سرگردان در آب‌ها خواهد چرخید و نمی‌توان آینده‌ای روشن در سایه ثبات مدیریتی و هنری برای آن متصور شد تا بتواند جایگاه شایسته‌ای را در صحنه موسیقی کشور حفظ کند.
یکی دیگر از نقدهای مهم به این اجرا، نبود بروشور و عدم اطلاع‌رسانی شفاف درباره رپرتوار بود. در کنسرت‌های ارکسترال، ارائه بروشور که شامل اطلاعاتی درباره آثار اجراشده، آهنگسازان و نوازندگان باشد، امری مرسوم و ضروری است.
ارائه نشدن بروشور باعث شد که مخاطبان از جزئیات برنامه و ساختار قطعات بی‌اطلاع بمانند، که این موضوع به‌ویژه در یک اجرای سمفونیک، جای تعجب دارد. این مساله در اجرای ارکستر ملی ایران در همین جشنواره نیز دیده شد که از عدم برنامه‌ریزی مناسب در اطلاع‌رسانی اجراها حکایت دارد.
انتظار می‌رود که در آینده، این مسئله مورد توجه قرار گیرد تا استانداردهای حرفه‌ای اجراهای ارکسترال در کشور حفظ شده و مخاطبان با آگاهی بیشتری به تماشای این برنامه‌ها بنشینند.
در مجموع، ارکستر سمفونیک تهران با وجود تمام چالش‌ها و نقدها، در این اجرا گامی رو به جلو برداشت.
این ارکستر باسابقه، نه‌تنها یکی از مهم‌ترین نهادهای موسیقی کشور، بلکه نمادی از هنر موسیقی علمی و فرهنگ ایران است. امید می‌رود که در آینده، با مدیریت و برنامه‌ریزی اصولی‌تر، جایگاه شایسته خود را بیش‌ازپیش تثبیت کرده و در مسیر پیشرفت گام بردارد.
