خبرگزاری آنا ـ حسین بوذری؛ ناترازی انرژی یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی کشور‌ها به ویژه کشور‌های در حال توسعه است. با توجه به منابع غنی انرژی که ایران دارد، انتظار می‌رود که کشورمان از نظر تأمین انرژی به خودکفایی برسد، اما براساس آمار و داده‌ها، ناترازی انرژی به‌عنوان یک معضل پایدار در ایران مشاهده می‌شود.

در گزارش زیر به بررسی وضعیت ناترازی انرژی در ایران، عوامل مؤثر بر آن، چالش‌ها و راهکار‌ها می‌پردازیم و از دریچه علم البته با داده‌های آماری به تحلیل این مسئله خواهیم پرداخت.

تعریف ناترازی انرژی

ناترازی انرژی به وضعیت نامتوازن بین تولید و مصرف انرژی اشاره دارد که می‌تواند منجر به بحران‌های مختلف، از جمله خاموشی، افزایش قیمت انرژی و آسیب به زیرساخت‌ها شود. در ایران، ناترازی انرژی به‌خصوص در فصول اوج مصرف مانند تابستان و زمستان بیشتر نمایان است.

 عوامل مؤثر بر ناترازی انرژی در ایران

۲.۱. تغییرات اقلیمی

تغییرات اقلیمی با تغییر الگو‌های بارش و دما بر تولید انرژی تأثیر می‌گذارد، به عنوان مثال، کاهش بارندگی‌ها در سال‌های اخیر منجر به کاهش تولید انرژی‌های آبی شده است.

۲.۲. رشد جمعیت و افزایش تقاضا

جمعیت ایران که اکنون نزدیک به ۸۵ میلیون نفر است به‌طور متداوم در حال رشد است و این رشد جمعیت به افزایش تقاضا برای انرژی منجر می‌شود که این خود می‌تواند ناترازی را تشدید کند. 

۲.۳. مدیریت نادرست منابع انرژی

مدیریت ناتمام و ناپایدار منابع انرژی به‌دلیل سیاست‌های ناکارآمد و نبود سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین به ناترازی انرژی دامن می‌زند.

 وضعیت کنونی ناترازی انرژی در ایران

۳.۱. آمار و داده‌ها

براساس گزارش وزارت نیرو تابستان ۱۴۰۲، نیاز به مصرف برق در اوج به حدود ۶۳ هزار مگاوات رسید، حال آنکه تولید در بهترین حالت به ۵۵ هزار مگاوات رسیده بود و این ناترازی منجر به خاموشی‌های گسترده در کشور شد.

۳.۲. چالش‌های زیرساختی

پیرامون زیرساخت‌های انرژی در ایران، مشکل اصلی ضعف در انتقال و توزیع انرژی است و شبکه‌های برق به دلایلی ازجمله فرسودگی و نبود به‌روز‌رسانی قادر به پاسخ به نیاز‌ها نیستند.

 چالش‌های ناترازی انرژی در ایران

۴.۱. اتکا به سوخت‌های فسیلی

ایران به شدت به سوخت‌های فسیلی مانند نفت و گاز وابسته است که این وابستگی به ناترازی انرژی و آلودگی محیط زیست منجر می‌شود و براساس گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی بیش از ۹۰ درصد انرژی تولیدی ایران از منابع فسیلی تأمین می‌شود.

۴.۲. نداشتن سیاست‌های پایدار

نبود سیاست‌های انرژی پایدار و جامع موجب می‌شود که تأمین و نگهداری منابع به صورت مداوم و بهینه انجام نشود و ناترازی انرژی به‌عنوان یک معضل جدی باقی بماند.

راهکار‌ها و پیشنهادات

۵.۱. توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر

برای کاهش ناترازی انرژی باید به سمت توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر ازجمله انرژی خورشیدی و بادی حرکت کرد و مطالعات نشان می‌دهد که ایران به‌دلیل موقعیت جغرافیایی، ظرفیت بالایی برای انرژی خورشیدی دارد.

۵.۲. بهینه‌سازی مصرف انرژی

آموزش و ایجاد فرهنگ مصرف بهینه انرژی در جامعه می‌تواند به مدیریت ناترازی کمک کند. برنامه‌های آموزشی برای افزایش آگاهی عمومی درباره صرفه‌جویی انرژی و استفاده از تکنولوژی‌های انرژی برتر می‌تواند مؤثر باشد.

۵.۳. اصلاح ساختار مالی

تغییر در شیوه‌های قیمت‌گذاری انرژی و ایجاد مشوّق‌هایی برای استفاده از فناوری‌های نوین می‌تواند به بهبود شرایط ناترازی انرژی کمک کند.

با توجه به روند‌های کنونی پیش‌بینی می‌شود که اگر ایران به سمت استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر و اصلاحات ساختاری در سیاست‌های انرژی نرود، ناترازی انرژی مسئله‌ای پایدار خواهد بود.

دنیای فناوری همچنان رو به جلو حرکت می‌کند و اگر ایران نتواند خود را با این تغییرات همراه کند، مشکلات بیشتری در آینده به وجود خواهد آمد.

افزایش سالانه ظرفیت تولید برق در بازه زمان ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۲

پیشرفت‌های خوبی به‌خصوص در افزایش ظرفیت تولید برق صورت گرفته است. ۸۳ درصد از این رشد ظرفیت با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر تحقق یافته و این میزان رشد، سهم انرژی‌های تجدیدپذیر را در ظرفیت تولید برق نصب شده در سطح جهان در سال ۲۰۲۲ به ۴۰ درصد رساند.

سال ۲۰۲۲ درمجموع ۲۹۵ گیگاوات به ظرفیت تولید انرژی‌های تجدیدپذیر در سراسر جهان اضافه شد که بیشترین افزایش سالانه در ظرفیت تولید انرژی‌های تجدیدپذیر بوده است (IRENA ,۲۰۲۳a.) کسب وکار‌های قدرتمند ایجادشده در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر، همراه با سیاست‌های توانمندساز حمایتی، روند صعودی آنها را در کسب سهم از ترکیب انرژی جهانی حفظ کرده است.

با این شرایط، بهره‌برداری کلی از این ظرفیت، همچنان در تعداد محدودی از کشورها و مناطق تمرکز یافته است. چین، اتحادیه اروپا و ایاالت متحده، ۷۵ درصد از ظرفیت‌های اضافه شده را تشکیل می‌دهند.

بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدپذیر در مقیاس بزرگ، معمولاً در کشورهایی صورت پذیرفته که از سیستم‌های برق کامال توسعه‌یافته برخوردارند، اما گسترش بهره‌برداری در سایر نقاط به‌خصوص در کشورهای درحالت توسعه که دچار کمبود دسترسی به برق هستند نیز اتفاق افتد.

گردآوری: مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی 

تولید کل و تحویل به شبکه برق

نیروگاه اتمی بوشهر برای ساخت و بهره‌برداری از سه واحد راکتور اتمی طراحی شده و اکنون واحد یکم این نیروگاه با توان ۱۰۰۰ مگاوات الکتریک در حال بهره‌برداری بوده و واحد‌های ۲ و ۳ آن، هرکدام با توان ۱۰۵۷ مگاوات در حال طراحی و ساخت هستند.

تولید کل یا تولید ناویژه نیروگاه: جمع انرژی تولیدی مولدهای برق نیروگاه که در یک دوره زمانی معین روی پایانه خروجی مولدها بر حسـب کیلووات‌ساعت یا مگاوات ساعت اندازه‌گیری می‌شود.

مقدار تحویل به شبکه برق یا تولید ویژه نیروگاه: تولید انرژی ویژه عبارت است از تولید انرژی برق ناویژه منهای مصرف داخلی نیروگاه‌ها در یک دوره معین و برحسب کیلووات‌ساعت یا مگاوات ساعت اندازه‌گیری می‌شود.

گردآوری: سازمان انرژی اتمی ایران

نیروگاه اتمی بوشهر از گذشته تاکنون

نیروگاه اتمی بوشهر یکی از بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین نیروگاه‌های هسته‌ای در خاورمیانه است. واحد یکم این نیروگاه با ظرفیت تولید ۹۱۰ مگاوات را در سال ۲۰۱۱ به بهره‌برداری رسید.

از ویژگی‌های مهم واحد یکم نیروگاه اتمی بوشهر می‌توان به استفاده از فناوری پیشرفته هسته‌ای، ایمنی بالا و تولید انرژی پاک اشاره کرد، این نیروگاه قادر است سالانه حدود ۷ میلیارد کیلووات ساعت برق تولید کند که این مقدار می‌تواند تقریباً برای تامین برق ۵۰۰ هزار خانوار کافی باشد.

نیروگاه اتمی بوشهر نه‌تنها در تأمین برق کشور نقش مهمی ایفا می‌کند، بلکه به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های ملی در زمینه انرژی هسته‌ای، دارای اهمیت استراتژیک و اقتصادی است.

نیروگاه اتمی بوشهر، به‌عنوان اولین نیروگاه هسته‌ای ایران، نقش مهمی در تولید برق و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی ایفا می‌کند و با توجه به بحران‌های زیست‌محیطی و تغییرات اقلیمی ناشی از استفاده بی‌رویه از سوخت‌های فسیلی، نیاز به منابع انرژی پاک و پایدار بیش از پیش حس می‌شود.

تولید برق هسته‌ای

واحد یکم نیروگاه اتمی بوشهر با ظرفیت تولید ۹۱۰ مگاوات انرژی الکتریکی، یکی از منابع اصلی تولید برق در کشور محسوب می‌شود و فرآیند تولید برق در این نیروگاه به‌وسیله شکافت هسته‌ای انجام می‌گیرد که در آن هسته‌های سنگین عنصر اورانیوم شکسته می‌شوند و انرژی آزاد‌شده به‌صورت حرارت، برای تولید بخار و در نهایت برق استفاده می‌شود. این فرآیند بسیار کارآمد و پاک است و در مقایسه با نیروگاه‌های سوخت فسیلی، میزان آلاینده‌های منتشر‌شده به‌طور قابل توجهی پایین‌تر است.

کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی

با افزایش تولید برق هسته‌ای در نیروگاه اتمی بوشهر، وابستگی به سوخت‌های فسیلی مانند نفت و گاز کاهش می‌یابد و این تغییر به نفع محیط زیست است، چراکه استفاده از منابع هسته‌ای به کاهش آلودگی هوا و کاهش انتشار دی‌اکسید کربن کمک می‌کند. همچنین، با کاهش فشار بر منابع سوخت فسیلی، کشور می‌تواند این منابع را برای مصارف دیگر یا صادرات حفظ کند.

بنابراین نیروگاه اتمی بوشهر نه‌تنها یک منبع حیاتی برای تولید برق در ایران است، بلکه به‌عنوان یک ابزار استراتژیک در جهت گذار به سمت انرژی پایدار و کاهش تغییرات اقلیمی نیز به‌شمار می‌آید و این نیروگاه نمایانگر پیشرفت تکنولوژیکی و تلاش برای حفظ محیط زیست در کشور است و می‌تواند الگویی برای سایر کشورها در توسعه انرژی هسته‌ای باشد.

از سویی سازمان انرژی اتمی بوشهر در سال‌های اخیر با تمرکز بر تولید انرژی پاک و تجدیدپذیر، به‌ویژه انرژی خورشیدی، نقش مهمی ایفا کرده است. این سازمان به‌منظور افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی کشور، برنامه‌هایی را به مرحله اجرا درآورده است.

نقش سازمان انرژی اتمی بوشهر در تولید انرژی خورشیدی

سازمان انرژی اتمی بوشهر در راستای توسعه پایدار و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، به سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی خورشیدی توجه ویژه‌ای داشته است. با توجه به ظرفیت بالای تابش خورشید در ایران، این سازمان به توسعه پروژه‌های انرژی خورشیدی پرداخته و به راه‌اندازی نیروگاه‌های خورشیدی اقدام کرده است.

نیروگاه‌های خورشیدی: سال ۱۳۹۹ چندین نیروگاه خورشیدی در استان بوشهر راه‌اندازی و زمینه‌ساز تولید انرژی پاک و کاهش گازهای گلخانه‌ای در منطقه شد.

تأثیر بر هوای پاک

با کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی و افزایش تولید انرژی از منابع پاک، آلودگی هوا کمتر شده و کیفیت هوای منطقه بهبود یافته است. براساس آمار منتشره، کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی می‌تواند به کاهش ۳۰-۴۰ درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای منجر شود.

آمار و داده‌ها

توان تولید انرژی خورشیدی: تا سال ۱۴۰۰، ظرفیت تولید انرژی خورشیدی در استان بوشهر به بیش از ۱۰۰ مگاوات رسید و بر اساس گزارش‌های محیط زیستی، پیش‌بینی می‌شود که با افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر، عیار آلاینده‌ها در منطقه به میزان ۲۰ درصد کاهش یابد.

سازمان انرژی اتمی بوشهر با تمرکز بر توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، به ویژه انرژی خورشیدی، نقش تعیین‌کننده‌ای در کاهش آلودگی و بهبود کیفیت هوا در استان بوشهر ایفا کرده است و این اقدامات نه‌تنها به حفاظت از محیط زیست کمک می‌کند، بلکه به تأمین انرژی پایدار و قابل‌اعتماد برای کشور کمک خواهد کرد.

توجه به این نکات و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های مشابه می‌تواند چرخه‌ای مثبت برای توسعه انرژی‌های پاک ایجاد کند و به حفظ کره زمین کمک کند.

براین اساس، واحد یکم نیروگاه اتمی بوشهر از سال ۱۳۹۰ تا اوایل سال ۱۴۰۲ موفق به کاهش انتشار انواع گاز‌های آلاینده زیست‌محیطی شده که در قالب نمودار تجمیعی تقدیم مخاطبان می‌شود.

همچنین واحد یک نیروگاه اتمی بوشهر سوخت‌های فسیلی ناشی از تولید برق را به حداقل رسانده و از سال ۱۳۹۰ تا اوایل سال ۱۴۰۲ در مصرف سوخت‌های فسیلی صرفه‌جویی شده است که همین عامل منجر به عدم رشد و افزایش آلودگی هوا در کلانشهر‌ها شده است.

میزان صرفه‌جویی سوخت‌های فسیلی در نیروگاه اتمی بوشهر را در زیر مشاهده می‌کنید.

در مجموع سال‌های فعالیت واحد یکم نیروگاه اتمی بوشهر از سال ۱۳۹۰ تا پایان شــهریور ۱۴۰۱، میزان کل صرفه‌جویی که در مصرف ســوخت‌ها فسیلی صورت گرفته حدود ۸۸ میلیون بشکه معادل نفت خام و یا برابر با ۸.۱۴ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی بوده، همچنین در دوره بهره‌برداری از نیروگاه اتمی بوشهر تاکنون از انتشار حدود ۵۴ میلیون تن گاز‌های آلاینده در هوا جلوگیری شده است.

وضعیت ترازنامه انرژی در کشور

براساس آمار تا اوایل سال ۱۴۰۲ میزان تولید انرژی در کشور به ۲۴۴٫۵ میلیون تُن معادل نفت (MTOE) رسیده و مصرف انرژی هم ۲۲۹٫۴ میلیون تُن معادل نفت (MTOE) بوده، همچنین میزان صادرات انرژی ۱۵٫۱ میلیون تُن معادل نفت (MTOE) و واردات انرژی هم ۶٫۳ میلیون تُن معادل نفت (MTOE) را نشان می‌دهد.

براساس این داده‌ها در صورت عدم سیاستگذاری‌های مرتبط با انرژی توسط نیروگاه اتمی بوشهر ممکن بود وضعیت ناترازی انرژی در ایران بسیار بدتر از اکنون شود که با کاهش انتشار گازهای آلاینده و سوخت‌های فسیلی وضعیت بدتر نشد.

همچنین با صرفه‌جویی در مصرف سوخت‌های فسیلی در نیروگاه اتمی بوشهر که براساس نمودار بالا از سال ۱۳۹۰ تا سال ۱۴۰۱ رشد نشان می‌دهد می‌توان با سیاستگذاری‌های جدید و اتکا به انرژی خورشیدی بیش از پیش به کاهش سوخت‌های فسیلی و رشد انرژی‌های تجدیدپذیر امیدوار بود.

نتیجه‌گیری

ناترازی انرژی در ایران یک چالش بزرگ است که نیاز به راهکار‌های جامع و مبتنی بر علم دارد. بهره‌گیری از منابع انرژی تجدیدپذیر، بهینه‌سازی مصرف و اتخاذ سیاست‌های پایدار می‌تواند به حل این معضل کمک کند. تنها با برنامه‌ریزی و همکاری همه‌جانبه می‌توان به سمت آینده‌ای پایدار و بدون ناترازی انرژی پیش رفت.

منابع

۱. آژانس بین‌المللی انرژی (IEA). (۲۰۲۲). World Energy Outlook.
۲. وزارت نیروی ایران. (۱۴۰۲). تجزیه و تحلیل وضعیت مصرف و تولید برق.
۳. مرکز آمار ایران. (۱۴۰۲). گزارش تجزیه و تحلیل وضعیت انرژی در کشور.
۴. سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر. (۱۴۰۲). چشم‌انداز انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران.
۵. مطالعات دانشگاهی. (۲۰۲۳). بررسی چالش‌های ناترازی انرژی در ایران و راهکار‌های حل آن.